t="69">

p.s.2001.03.24

S

FT-17 RENAULT  

typ czołgu lekkiego

    Francuski lekki czołg wsparcia piechoty. Czasy jego świetności przypadają na okres I wojny światowej. Podczas II wojny światowej był już przestarzały i nie spełniał żadnych wymogów ówczesnego pola walki. Jednak z powodu braku wozów nowszych także eksploatowany na polach bitewnych II Wś. Należy zaznaczyć iż był to pierwszy na świecie czołg w którym uzbrojenie zamontowano w wieży obrotowej, a ogólna konstrukcja stała się wzorcem dla wszystkich wozów bojowych tej klasy.

    Ponieważ pierwsze czołgi I wś były duże i niezgrabne, powstało zapotrzebowanie na lżejszy, zwrotniejszy, tani i masowy wóz. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu Louis Renault i inż. Serre L. Renault przedstawili w 1916 roku projekt, w połowie 1917 roku pierwszy prototyp przechodził już próby w obozie w Champlieu. Po pierwszych próbach zdecydowano się zamieścić w wieży zamiast karabinu maszynowego 8 mm Hotchkiss działko półatomatyczne 37 mm TR wz. 1916. Ponieważ wieża czołgu nie zapewniała odpowiedniej wentylacji i po chwili strzelania załoga się dusiła skonstruowano nowe jej typy: okrągłą z płyt spawanych i kanciastą z płyt nitowanych. Wieże te były uniwersalna i mogły pomieścić zarówno km jak i działko. I w takim kształcie rozpoczęto produkcję wozu oznaczonego symbolem Char leger Renault FT model 1917. Po wojnie rozpoczęto modernizację wozów mające na celu zwiększenie jego manewrowości. Od 1923 roku zmieniano m.in. mechanizm gąsienicowy, zmodernizowany kadłub oraz silnik większej mocy. Zmodernizowane czołgi nosiły oznaczenia NC-1 - z gąsienicami metalowymi i zmodernizowanym zawieszeniem, NC-2 - z gąsinicami gumowymi i jeszcze innym typem zawieszenia, NC-3 znany też jako NC-28, a przyjęty do uzbrojenia armii jako D-1. Ponieważ armia francuska nie zaakceptowała tych zmian, pojazdy te przeznaczono na eksport ( do Polski i do Jugosławii). W 1931 roku w części czołgów zmieniono przestarzały karabin Hotchkiss na 7,5 mm Reibel wz.1931, a działo na 37 mm Puteaux SA wz.1918 o kącie ostrzału w płaszczyźnie poziomej 360 stopni, w pionowej -20 do +35 stopni z ręcznym napędem wieży. Pociągnęło to za sobą  również zmianę jarzma broni. W połowie lat 30-tych z części wozów wymontowano działko i przeznaczono dla nowych czołgów R-35.

    W okresie międzywojennym powstało sporo różnych odmian na bazie podwozia czołgów:

- W 1917 roku opracowano odmianę czołgu dowódcy TSF z radiostacją E 10ter umieszczoną w stałej nadbudówce. 

- W tym samym roku opracowano też czołg wsparcia piechoty BS z 75 mm haubicą kazamatową Schneidera zamontowanej w powiększonej nieruchomej wieży.

- W 1918 roku zbudowano też prototypy dział samobieżnych na bazie czołgu: z armatą 105 mm wz.1913 na okrytym podwoziu, 75 mm wz.1897 na odkrytym podwoziu oraz 75 mm armata S (krótką) wbudowaną w bezwieżowy całkowicie opancerzony kadłub.

- Budowano też pojazdy do różnych zadań m.in. FT projecteur z silnymi reflektorami na specjalnym wysięgniku, FT tracteur de balion - opancerzony ciągnik dla balonów obserwacyjnych na uwięzi, FT demineur - z urządzeniem do detonowania min. Były także pojazdy z mostami Bourguignon, z piłami przeciwminowymi, z urządzeniami do budowy linii telefonicznych, czołg pływający, ze spychaczem itp.

    Pierwsze zamówienie wystosowano 10 kwietnia 1917 roku na 1000 sztuk, ale w ciągu następnych tygodni ich liczba wzrosła do 3500 sztuk, aż w 1918 osiągnęła liczbę 7800 czołgów. Ponieważ Renault nie był w stanie sprostać tym wymaganiom produkcję zlecono też i innym firmom: Berliet w Lyonie, Delaunay-Bellevile w St. Denis i S.O.U.M.A w St. Quen pod Paryżem. Stan zamówień na początek 1918 rok przedstawiał się następująco: 1150 wozów uzbrojonych w km, 1950 w działko 37 mm, 700 w haubicę 75 mm i 200 czołgów TSF. Proporcje te ulegały zresztą ciągłym zmianom. Do końca 1917 roku zdołano zbudować zaledwie 84 czołgi. Regularne dostawy dużych partii wozów dla jednostek rozpoczęły się dopiero w połowie 1918 roku. W sumie zdołano wyprodukować ok. 3177 czołgów ( Renault-1950, Berliet-746 i S.O.U.M.A-481).

    Po I wojnie rozpoczęto intensywnie eksportować FT-17. I tak największym ich odbiorcą okazała się armia USA walcząca w Europie, która w 1918 roku otrzymała 514 wozów z których 213 zabrano do Ameryki po zawieszeniu broni. Tam też uruchomiono ich licencyjną produkcję. W sumie zbudowano 950 maszyn zw. "Six ton tank". Podczas wojny domowej w Rosji czerwonoarmiści zdobyli pewną ilość tych czołgów od "białych" lub od oddziałów interwencyjnych. Na ich wzór zbudowali własną konstrukcję zw. "Russkij Renault". Później pracowano nowszy model zw. T-18. 3 czołgi zakupiły także Włochy i na ich wzór w zakładach Fiata rozpoczęli produkcję własnych sporo ulepszonych wozów zw. Fiat 3000. Ponadto czołgi zostały sprzedane do innych państw m.in. do Belgii (75), Czechosłowacji (7), Estonii (12), Finlandii (32), Grecji (10), Hiszpanii (4), Jugosławii (48 FT i NC), Litwy (12), Polski (172), Rumunii (74), Szwecji (1), za oceanem w Boliwii (2), Brazylii (40), w Azji w Chinach (50), Iranie (?), Japonii (10 zw. typ 97 Ko-Gata i 7 NC zw. typ 89 Etsu-B). Po klęsce w 1940 roku Niemcy zdobyli większą ich część.

    Po raz pierwszy bojowo czołgi zostały wykorzystano 31 maja 1918 roku w bitwie w lesie Retz, gdzie 30 czołgów 304 i 305 kompanii kontratakowało i odrzuciło niemiecką 28 DP. Do końca I wś. czołgi te brały udział w ok. 40 bitwach. W dniu kończącym I wś armia francuska posiadała 2720 czołgów FT-17, które stanowiły wyposażenie 27 batalionów w pułkach z numerami 501-509. W chwili wybuchu II wś armia francuska miała 2850 czołgów z tego 1850 było w składach 11 batalionów o numerach 11, 18, 29, 30, 31, 33, 36, 62, 63, 64 i 66, a 1270 zakonserwowanych znajdowało się w różnych magazynach. Nie odegrały większej roli podczas kampanii francuskiej. Duże ilości tych czołgów zdobyte zostały przez Niemców i po remontach były wykorzystywane w oddziałach policyjnych i bezpieczeństwa, część została ustawiona jako punkty ogniowe w systemie umocnień nad kanałem La Manche, a także zostały użyte w wyposażeniu pociągów pancernych. Część czołgów przejęła niemiecka Luftwaffe do osłony swych lotnisk.

Dane techniczne:

Rok wprow. - 1917

Ciężar - 6,5 - 6,7 t

Załoga - 2 ludzi

Uzbrojenie - działko 37 mm Puteaux SA wz.1918 lub km 8 mm Hotchkiss wz.1914 ( później 7,5 mm wz.1931)

Wymiary - dł. 410, a z ogonem 500 cm, szer. 174 cm, wys. 214 cm.

Pancerz - przód kadłuba 8-16 mm, bok i tył 16 mm, góra 8 mm, spód 6 mm, wieża do 22 mm.

Amunicja - 237 do armaty lub 4800 do km.

Napęd - silnik Renault gaźnikowy, 4-suwowy, 4 cylindrowy o pojemności 4480 cm³ i maks. mocy 38 KM przy 1500 obr./min., chłodzony płynem. 4 biegi do przodu i 1 wsteczny

Osiągi - prędkość maks. po drodze 7,8 km/h, zasięg 65 km, zużycie paliwa 14,6 l/100 km po drodze. Przeszkody - wzniesienia do 45 stopni, rowy szer. 180 cm, brody głęb. 70 cm i ściany wys. 50 cm.

Paliwo - benzyna

Układ jezdny - koła zblokowane w wózkach po 2 i 3, wózki zawieszone w ramie opartej na sprężynach, koła napinające z przodu, napędowe z tyłu, gąsienice metalowe w każdej taśmie 32 ogniwa o szer. 34 cm.

Łączność - wewn. głosowa, zewn. chorągiewkami.