t="69">

p.s.2001.03.24

S

FCM - 36

typ czołgu lekkiego

Lekki czołg bezpośredniego wsparcia piechoty. Wśród innych innych konstrukcji francuskich czołg ten wyróżniał się całkowicie spawaną konstrukcją z płyt walcowanych bez stelaża nośnego. Jak większość francuskich czołgów w walce niczym szczególnym się nie wyróżniły. 

W czerwcu 1934 roku Armia Francuska zdecydowała się rozpisać konkurs na nowy czołg lekki mogący sprostać wymogom współczesnego pola walki i zastąpić przestarzałego FT-17. Ogólne założenia stawiane nowemu modelowi to: ciężar do 9 ton, pancerz dochodzący do 40 mm, prędkość maksymalna powyżej 20 km/h oraz zasięg w terenie do 100 km. Do uzbrojenia oraz liczby załogi nie przywiązywano dużej wagi. Do konkursu zgłosiło się aż 14 firm z czego zaakceptowano tylko 5 projektów. Były to firmy: Batignolles Chatillon, Renault (R-35), Delaunay-Belleville, Hotchkiss (H-35) oraz Forges et Chantiers de la Mediterranee z Marsylii.

Firma z Marsylii przedstawiła projekt wozu o całkowicie spawanej konstrukcji, z nowatorskim ukształtowaniem pancerza i osłoniętego niemal  w pełni układu jezdnego. Jednostkę napędową stanowił silnik Berliet-ACRO o mocy 83 KM. Ważący 10 ton pierwszy prototyp firma FCM dostarczyła do prób już w kwietniu 1935 roku nie prowadząc wcześniej żadnych prób. W związku z tym już po pierwszej awarii układu kierowania czołgu odesłano go z powrotem do producenta dla dokonania poprawek. Ponowne, tym razem już pomyślne próby rozpoczęto we wrześniu 1935 roku i trwały one do maja 1936 roku. Po tym czasie Komisja zaakceptowała czołg jednocześnie zlecając fabryce dodatkowe poprawki dotyczące zwiększenia niezawodności silnika, poprawienia sprzęgła, zawieszenia oraz konstrukcji kadłuba i wieży. Po dokonaniu poprawek oraz przejechaniu w sumie przez prototyp 1300 km w czasie prób na początku lipca 1936 roku Komisja uznała, że wóz spełnia już wszystkie wymogi i może zostać skierowany do masowej produkcji. Pierwsze 100 sztuk tych wozów pod nazwą Char leger Mle.1936 FCM zamówiono w maju 1936 roku, a produkcję rozpoczęto w grudniu tegoż roku. W międzyczasie w latach 1937/38 na prośbę armii fabryka zawiesiła produkcję i wykonała jeszcze szereg poprawek nie wnoszących jednak istotnych zmian. Po próbach z mocniejszym silnikiem zdecydowano się na jednostkę o mocy 91 KM, nieznacznie zmieniono układ jezdny, wymieniono gąsienice, zmniejszono trochę błotniki i usunięto niektóre fragmenty osłon zawieszenia. Ostatecznie zamówienie zrealizowano w marcu 1939 roku. W 1939 roku była jeszcze szansa na dalsze zamówienia, lecz skończyło się na nadziei. 

Konstrukcja czołgu przedstawiała się dosyć nietypowo jak na francuskie standardy. Jego masa dochodziła do 12,8 t. Czołg posiadał całkowicie spawaną wieżę i kadłub z płyt walcowanych dochodzących do grubości 40 mm. Powierzchnie boczne wieży i kadłuba były pochylone pod kątem 40-55°. Napęd stanowił silnik wysokoprężny diesla Berliet MDP 4-cylindrowy, rzędowy o mocy 105 KM. Konstrukcja wewnętrzna czołgu opierała się na starym wzorcu z FT-17. Z przodu kadłuba znajdował się przedział załogowy z obrotową wieżą z ręcznym napędem. Załoga składała tylko z dwóch ludzi: kierowcy z przodu kadłuba oraz dowódcy - strzelca siedzącego trochę wyżej za nim w wieży. W ten sposób dowódca obciążony był zarówno dowodzeniem, obserwacją terenu, łącznością z innymi czołgami a także musiał ładować samemu armatę, celować i strzelać. Kierowca posiadał dla siebie z przodu kadłuba dość duży właz dwupłytowy który jednak znacznie osłabiał pancerz przedni czołgu. Obserwację umożliwiał mu stały peryskop z przodu oraz szczeliny obserwacyjne po bokach kadłuba. Wieża pojazdu początkowo uformowana była w kształt piramidy po późniejszych modernizacjach i wysunięciu jażma działa do przodu przybrała dosyć nietypowy kształt. Jej górna część uformowana została w małą półwieżyczkę obserwacyjną dowódcy z peryskopem z przody oraz czterema peryskopami po bokach. Właz wejściowy stanowił całą tylną ścianę wieży i uchylany był do dołu. Uzbrojenie czołgu stanowiła półautomatyczna, krótkolufowa armata 37 mm SA 18 L/21 z 1934 roku. Z armatą sprzężony był Karabin maszynowy 7,5 mm Chatellerault Mle.31 zasilanego z magazynków bębnowych. W pionie kąt podniesienia armaty regulował strzelec za pomocą specjalnej kolby. W czołgu można było przechować 102 naboje do armaty i 3000 do kaemu. Komunikacja między członkami załogi odbywała się głosowo, a pomiędzy inny wozami w oddziale za pomocą chorągiewek sygnalizacyjnych. Za przedziałem załogi znajdował się przedział silnika. Tu również znajdowała się 5-biegowa skrzynia biegów oraz mechanizm różnicowy przeniesienia napędu. Tu również umieszczono 200 litrowe zbiorniki paliwa. Po obu bokach przedziału na kadłubie umieszczono żaluzje zasysające powietrze. Układ jezdny pojazdu składała się z 8 małych stalowych kół jezdnych po każdej stronie spiętych w wózki po dwa oraz jednego niezależnego koła zawieszonego nieco wyżej z przodu. Z tyłu znajdowały się koła napędowe a z przodu napinające. Na górze gąsienicę podtrzymywały 3 rolki stalowe z każdej strony. Na utwardzonej powierzchni mógł poruszać się z prędkością do 23 km/h przy zasięgu 230 km.

W latach 1937-40 prowadzono prace nad wprowadzeniem nowych rozwiązań. I tak w 1937 roku próbowano czołg wyposażyć w cięższą wieże z wozu firmy Renault R-35. Na początku 1938 roku prowadzono próby z pojazdem wyposażonym w radiostację nadawczo odbiorczą TSF ER54. W 1940 roku przezbrojono jeden czołg w długolufowe działo 37 mm SA 38. Wszystkie te próby nie przyniosły jednak konkretnego pożytku.

Działania bojowe:

W momencie wybuchu wojny w pojazdy te wyposażone były 2 bataliony czołgów wsparcia ( Batalion de Chars de Combat) każdy po 45 wozów. Oba bataliony przydzielone zostały do składu 2 Armii na granicy z Belgią. Podczas walk Niemcy zdobyli ok. 37 czołgów, które zostały wcielone do Wehrmahtu. Reszta została zniszczona w walce bądź opuszczona przez załogi. Czołgi przejęte przez Niemców otrzymały oznaczenie PzKpfw FCM(f). Od 1943 roku zaczęli przerabiać je na działa samobieżne 7,5 cm 40 (Sf) auf Fahrgestell PzKpfw FCM oraz haubicę 10,5 cm leFH (Sf) auf Geschutzwagen FCM.

Dane techniczne:

Rok wprow. - 1937-39

Ciężar - 12,8 t

Załoga - 2 ludzi

Uzbrojenie - działko 37 mm SA 18 L/21 i sprzężony z nim km 7,5 mm Mle.31 

Wymiary - dł. 446, szer. 214 cm, wys. 220 cm.

Pancerz - przód i boki kadłuba oraz wieża 40 mm, tył i góra 20 mm.

Amunicja - 102 do armaty lub 3000 do km.

Napęd - silnik Berliet MDP wysokoprężny, rzędowy, 4 cylindrowy o pojemności 8490 cm³ i maks. mocy 91 KM przy 1550 obr./min., chłodzony płynem. 4 biegi do przodu i 1 wsteczny

Osiągi - prędkość maks. po drodze 32 km/h, zasięg 230 km, zużycie paliwa 90 l/100 km po drodze. 

Paliwo - ropa

Układ jezdny - 9 (220x130mm) stalowych kół nośnych z każdej strony spiętych w wózki po dwa, jedno koło niezależne z przodu, koła napinające z przodu i napędowe z tyłu. Gąsienice stalowe, dwugrzebieniowe o szer. 320 mm.

Łączność - wewn. głosowa, zewn. chorągiewkami.