t="69">

p.s.2001.03.24

S

MYŚLIWIEC

Ki-44  "SHOKI" (Tojo), Nakajima

    Konstrukcja metalowa powstała na bazie zapotrzebowania na szybki myśliwiec przechwytujący dla armii, w obawie przed radzieckimi nalotami szybkich bombowców z kontynentu. W założeniu miał bronić ważnych centrów przemysłowych i miast japońskich. Jako że samolot ten miał operować głównie w Chinach jego oryginalna japońska nazwa brzmiała "Shoki", wywodziła się z chińskich legend i oznaczała człowieka obdarzonego nadludzkim wzrokiem i diabelską siłą. Natomiast oficjalna aliancka nazwa brzmiała "Tojo" i pochodziła od nazwiska premiera Japonii. Pierwsze 2 egzemplarze tego samolotu dostały się w ręce amerykanów dopiero w lutym 1945 roku. Samolot ten ze względu na trudność pilotażu uważany był przez większość pilotów za nie najlepszy, jednak w rękach takich asów jak kpt. Kamibo (76 zestrzeleń), czy chor. Kamito (40 zestrzeleń) był bardzo groźną bronią. Był jednym z nielicznych japońskich samolotów zdolnych do przechwycenia amerykańskich bombowców B-29.

    W założeniach Koko Hombu czyli Wydziału Lotniczego Kwatery Głównej myśliwiec ten miał dysponować dużą prędkością wznoszenia oraz dobrym uzbrojeniem, zasięg i zwrotność nie były tak istotne. Samolot miał wznieść się szybko do wrogiej formacji bombowej i zestrzelić wroga jeszcze przed zrzuceniem przez niego bomb. Zamówienie otrzymała mająca monopol na samoloty dla armii firma Nakajima jeszcze podczas prac nad Ki-43. Prace nad Ki-43 otrzymały priorytet, a w zakresie Ki-44 wolną rękę dano znanemu z awangardowego podejścia do samolotów inż. Tei Koyamie. Sprawa nie była prosta, ponieważ według wymagań Koku Hombu Ki-44 na wysokości 5000 m miał rozwijać prędkość 600 km/h i powinien być uzbrojony w 2 km 12,7 mm i 2 km 7,7 mm, co na owe czasy było wręcz niemożliwe. Koyama przyjął jednak wyzwanie i postanowił stworzyć maszynę o kształcie wyścigowym z silnikiem o dużej mocy i jak najmniejszym kadłubie. Miał on poza pilotem i uzbrojeniem zabierać jedynie 500 l paliwa, a kluczem do sukcesu było odpowiednie dobranie mocy silnika do ciężaru kadłuba.

    Wybrano duży silnik Ha-41, który miał być użyty w nowym bombowcu Ki-21. Ciężki 14-cylindrowy silnik o układzie podwójnej gwiazdy miał moc startową 1185 KM, a na wysokości 4000 m miał moc 1250 KM. Projekt miał kadłub całkowicie metalowy, zwężający się gwałtownie za silnikiem. Skrzydło dwudźwigarowe dzieliło się na 3 części, z których środkowa zespolona była z kadłubem o małej powierzchni i nośności zaledwie 15 m². Pilotowi z kabiny widok zasłaniała duża osłona silnika. Podwozie było klasyczne - trójkołowe. W skrzydle ogonowym statecznik poziomy był bardziej wysunięty do przodu od statecznika pionowego co miało zapewnić dobrą sterowność. Projekt zaakceptowano i zlecono budowę 3 prototypów. Pierwszy prototyp skończono w sierpniu 1940 roku. Zaraz po tym odbyły się loty próbne na lotnisku Ojima w Ota, a pierwszym oblatującym był szef pilotów doświadczalnych z Nakajimy Hayashi. Próby przebiegły dobrze i do końca roku zbudowano pozostałe dwa prototypy. Problemy zaczęły się dopiero, gdy zamontowano uzbrojenie i radiostację i masa samolotu wzrosła do 2550 kg, co stanowiło o 16% więcej niż zakładano. Spadła szybkość do 550 km/h oraz prędkość wznoszenia, co było poniżej założeń i zagroziło likwidacją programu. W styczniu 1941 roku na dorocznej rywalizacji samolotów Marynarki i Armii okazało się że konkurent A6M2 przewyższał Ki-44 szybkością maksymalną oraz na małych wysokościach miał lepszą szybkość wznoszenia. W tej sytuacji zażądano od firmy Nakajima poprawy osiągów. Głównym problemem był duży opór jaki sprawiała duża osłona silnika oraz niedomagania silnika Ha-41. By temu zaradzić zaprojektowano bardziej opływową osłonę silnika i wymontowano uzbrojenie co zmniejszyło masę samolotu do 2350 kg. Tak zmodyfikowane dwa prototypy przekazano Armii w kwietniu i maju 1941 roku. W lipcu 1941 roku podczas prób udało się pilotowi Hayashi osiągnąć na wysokości 4000 m szybkość 570 km/h. Podczas dalszych modernizacji i usunięciu części otworów bocznych wlotu powietrza do turbosprężarki silnika zastąpionymi wychylanymi klapkami udało się osiągnąć prędkość rzędu 590 km/h. Po następnych zmianach w silniku wyciśnięto 616 km/h i wobec takich postępów Koku Hombu zamówiła czwarty prototyp w którym uwzględniono wszystkie dotychczasowe zmiany. Samolot ten miał nową kabinę pilota składającą się z 2 części, przedniej stałej i tylniej odsuwanej. Maszt umieszczono przed kabiną po prawej stronie, a pod kadłubem dodano zaczepy na dodatkowe 130 l zbiorniki paliwa. Uzbrojenie pozostało bez zmian. Samolot ten w pełni spełniał założenia Armii i potrafił osiągać szybkość 626 km/h, a podczas nurkowania nawet 850 km/h. 

    Zamówiono 6 przedseryjnych egzemplarzy, które miały zostać wypróbowane w warunkach bojowych. Pierwszy ukończono w czerwcu 1941 roku, następne 4 w lipcu i ostatni w sierpniu. Wszystkie dotychczasowe 9 samolotów skierowano 15 września do specjalnie utworzonej w tym celu doświadczalnej jednostki, która otrzymała nazwę 47 samodzielnego dywizjonu i była dowodzona przez kpt. Toshio Sakagawy. Ze wzglęu na sylwetkę samolotu grupę tę nazwano "jednostka zimorodek". Po dwumiesięcznym szkoleniu dywizjon ten przerzucono do Indochin.

Ki -44 I

   Wobec wybuchu wojny Koku Hombu, bez oficjalnej decyzji o przyjęciu samolotu, zdecydowała się na produkcję seryjną. Między styczniem a wrześniem 1942 roku wyprodukowano 40 sztuk tych samolotów. W trakcie całej produkcji dokonywano licznych modyfikacji. I tak pierwsze samoloty były takie jak prototypu, od 12 egzemplarza dodano klapy krokodylowe poprawiając wartości manewru i lądowania. Następnie kaemy 7,7 mm na skrzydłach zastąpiono wkm 12,7 mm Ho-103. Jeden z ostatnich samolotów tej serii miał przesuniętą chłodnicę oleju spod silnika do wnętrza osłony. Miały one też skrócone golenie kół. Po zakończeniu produkcji oficjalnie przyjęto je do służby oznaczając "Jednomiejscowy samolot myśliwski Typ 2 Model 1 Shoki" Ki-44 I. W tym czasie były one na wyposażeniu 29 i 47 pułków lotniczych. 

  Ki -44 II   

    W związku z krytyką pilotów latających na tych samolotach dotyczącej dużej prędkości lądowania i małej zwrotności, postanowiono następne samoloty wyposażyć w nowe silniki Ha-109 z dwustopniową sprężarką. Nowy silnik był dłuższy i cięższy od Ha-41, ale jego moc startowa wynosiła 1520 KM. Miedzy lutym a majem 1942 roku przebudowano 5 Ki-44 I na prototypy Ki-44 II i zamówiono 3 sztuki serii przedseryjnej ukończone w sierpniu. Latem samoloty te brały udział w testach porównawczych z innymi samolotami i został oceniony przez fachowców jako lepszy od niemieckiego Bf 109E-2 i amerykańskiego P-40E. Oprócz nowego silnika zastosowano w nim także śmigło o większej średnicy, a dalsze zmiany wprowadzono w trakcie produkcji. Samolot otrzymał wzmocnione amortyzatory podwozia, opancerzono wrażliwe miejsca, zbiorniki paliwa pokryto kilkoma warstwami gumy, za siedzeniem pilota umieszczono pancerną płytę oraz zastosowano instalację gaśniczą. Zwiększono zapas paliwa umieszczając przed kabiną zbiornik 255 l i dwa po 125 i 105 l na skrzydłach. Pod skrzydłami mógł przenosić 2 podczepiana 130 l zbiorniki. Uzbrojenie składało się z 2 skrzydłowych nkemów 12,7 mm i 2 kaemów w kadłubie 7,7 mm. Do końca 1942 roku zbudowano 91 samolotów tego typu, a w sumie 355. Ponieważ ich ocena jako samoloty myśliwskie nie wypadła dobrze, postanowiono wykorzystać je jako samoloty przechwytujące wrogie bombowce. W tym celu w 1943 roku rozpoczęto produkcję Ki-44 II otsu uzbrojonego w 2 działka 40 mm Ho-301 w skrzydłach, mającego być niszczycielem bombowców. Pocisk nowego działka nie był zwykłym pociskiem lecz raczej pociskiem rakietowym w magazynku rewolwerowym (10 szt.) miotanym inicjatorem elektrycznym. Rozwiązanie to okazało się mało efektywne ze względu na małą szybkostrzelność, niską skuteczność i zasięg jedynie 150 m. Ki-44 II otsu produkowano do marca 1944 roku i w sumie powstało 394 tych samolotów. W marcu 1944 roku zmieniono działka 40 mm na 4 nkemy 12,7 mm. Ta nowa wersja otrzymała nazwę Ki-44 II hei. Do stycznia 1945 roku zdołano wyprodukować ich 427 szt. 

Ki -44 III

    Jako ostatnia wersja Ki-44 został opracowany w czerwcu 1943 roku na podstawie Ki-44 II. Była to wersja myśliwca od początku przygotowywanego do zwalczania nowych typów amerykańskich bombowców. Był silnie uzbrojony i przygotowany do działań na dużych wysokościach. Napędzany był silnikiem gwiazdowym Ha-145 o mocy startowej 2000 KM. Miał zwiększoną o 19 m² powierzchnię skrzydeł i powiększone usterzenie ogonowe. Miano je budować w dwóch wersjach: jednej uzbrojonej w 4 działka 20 mm Ho-5 oraz jednej z 2 działkami 37 mm Ho-203 i 2 działkami 20 mm Ho-5. Próby ukończono w grudniu 1943 roku, lecz nie wprowadzono go do produkcji seryjnej ponieważ w tym czasie firma Nakajima opracowała doskonalszy model Ki-84.

W walce:

    Pierwszą jednostką bojową która otrzymała te samoloty był wspomniany już 47 samodzielny dywizjon, który miała osłaniać wkroczenie wojsk do francuskich Indochin, lecz z braku zadań został  stamtąd przebazowany do Sajgonu. Na początku dywizjon nie działał całością sił lecz został podzielony na 3 klucze działające samodzielnie jako wsparcie innych samolotów. Pierwsze zwycięstwo na Ki-44 zanotował 12 stycznia 1942 roku kpt. Kuroe (do końca działań na Malajach strącił 3 samoloty) , który podczas wymiatania nad Singapurem strącił aliancki myśliwiec Brewster Bufalo. Po zakończeniu działań na Malajach dywizjon został przebazowany na front birmański, gdzie operował od lutego do kwietnia 1942 roku po czym powrócił do Japonii do obrony terytorialnej po pierwszym amerykańskim nalocie na wyspy 18 kwietnia. Dywizjon broniący stolicy stacjonował na lotnisku Narimasu koło Tokio. Do lipca 1942 roku jednostka została przezbrojona w samoloty Ki-44 II, a stare Ki-44 I oddano do celów szkoleniowych. 24 grudnia 1943 roku dywizjon rozrósł się do stanu pułku, zachowując starą numerację. W 1944 roku pułk nadal operował z lotniska Narimaasu i osłaniał Tokio. 24 listopada 1944 roku podczas pierwszego nalotu samolotów amerykańskich startujących z wysp mariańskich, pilotom pułku udało się uszkodzić zaledwie jeden B-29. Powodzenie przynosiło natomiast taranowanie bombowców. W związku z tymi doświadczeniami wydano polecenie wybrania z pułku 4 pilotów do samobójczej jednostki Shinten (Duchy Nieba), którą powołano w listopadzie 1944 roku w której piloci na Ki-44 mieli taranować wrogie bombowce. Najbardziej znanym pilotem pułku był kpt. Kobayashi, któremu zaliczono zestrzelenie 12 B-29.

W lipcu 1942 roku w samoloty te przezbrojono 87 pułk lotniczy w Harbinie w Mandżurii. Pod koniec 1943 roku pułk ten przebazowano na Sumatrę do osłony rafinerii ropy w Palembang. Samoloty rozlokowane na lotnisku 65 km od rafinerii na początku 1944 roku starły się z brytyjskimi samolotami pokładowymi. Pierwszy atak 4 stycznia 1944 roku całkowicie zaskoczył japończyków, którzy nie przechwycili ani jednego alianckiego samolotu. 12 stycznia było jeszcze gorzej. Wystartować udało się jedynie kapitanowi Inayama, który zestrzelił 2 bombowce TBF. Straty własne były bardzo duże, pułk stracił 12 samolotów i 7 pilotów. Na Sumatrze pułk pozostawał do końca 1944 roku, a następnie wycofano go do Japonii, gdzie bronił Japonii przed nalotami amerykańskich B-29.

W lipcu 1943 roku został w Japonii sformowany i wyposażony w samoloty Ki-44 II, 246 pułk myśliwski wchodzący w skład 11 Armii Powietrznej i przeznaczony do osłony rejonu Osaka-Kyoto-Kobe. Pułk ten po pierwszych nalotach amerykańskich na wyspę Kiusiu przebazowano na lotnisko Ozuki. Został przerzucony na Filipiny jeszcze przed inwazją amerykańską. W czasie walk na Filipinach Ki-44 prowadziły wymiatanie w formacjach liczących po 24 samoloty. W grudniu 1944 roku na skutek dużych strat pułk powrócił do Japonii. Po walkach na Filipinach w jednostce zostało zaledwie 10 pilotów. Pułk został włączony do Środkowego Sektora Obrony i zwalczał z mizernym zresztą skutkiem amerykańskie B-29. Jedynie sierż. Fujimoto strącił 2 wrogie bombowce oba taranując zdołał ujść cało.

70 pułk myśliwski w Mandżurii przezbrojono w 1943 roku. Pułk ten powstawał w Mandżurii do końca 1944 roku, a następnie został przebazowany do Japonii, gdzie bronił Japonii przed nalotami amerykańskich B-29. Początkowo stacjonował w Matsudo. Później przeniesiono go na lotnisko Ozuki. Pułk wykonywał ataki bombami fosforowymi Ta-dan na formacje B-29. Najbardziej znanym pilotem pułku był ppor. Ogawa, który zestrzelił 7 B-29 i 2 P-51.

Jesienią 1942 roku przezbrojono 9 i 85 pułki lotnicze stacjonujące koło Nankinu w Chinach.  Samoloty obu pułków w 1943 roku stanowiły podstawowy myśliwiec w Chinach i zwalczały amerykańskie bombowce B-29 nad ich terytorium. Do końca 1943 roku wszystkie jednostki zostały przezbrojone w Ki-44 II. W 1944 roku w Indochinach i Chinach bazowało ok. 780 tych samolotów z których do połowy 1945 roku pozostało tylko 340. Jakkolwiek dobrze radziły sobie z alianckimi samolotami P-40 i P-38, to po wejściu do walki samolotów P-51B Mustang ich straty zaczęły gwałtownie rosnąć. 9 pułk walczący do końca zakończył swój szlak bojowy w Nnkinie. Natomiast 85 pułk po krwawej kampanii w Kantonie został rozwiązany w Chosen w Koreii. Najsłynniejszym pilotem pułku był ppłk. Wakamatsu, który zestrzelił 18 samolotów alianckich.

W Chinach w sierpniu 1944 roku pojawił się również 22 pułk myśliwski uzbrojony w Ki-44. Operował w rejonie Hankow, lecz już we wrześniu został przerzucony na Filipiny. Na początku 1945 roku zdziesiątkowany pułk powrócił do Japonii.

64 pułk walczący w Birmie przezbrojono w Ki-44 na początku 1944 roku. Pułk walczył pod dowództwem Yasuhiko Kuroe, który zakończył wojnę z 30 zestrzeleniami. Piloci tego pułku wykorzystywali samoloty uzbrojone w działka 40 mm do zwalczania broni pancernej aliantów.

Następną jednostką wyposażoną w Ki-44 był 29 pułk myśliwski, który powstał z 29 samodzielnego dywizjonu myśliwskiego walczącego w Indochinach. Już podczas inwazji amerykańskiej został przerzucony na Filipiny. Na początku 1945 roku na skutek dużych strat pułk przebazowano na Formozę.

W 1943 roku pewną liczbę Ki-44 II otrzymał również bazujący w Indochinach 50 pułk myśliwski. 

W październiku 1944 roku z jednostek szkolnych z Chiba, Ota i Inba utworzono 23 pułk myśliwski i uzbrojono w Ki-44. Pułk bronił nieba nad Japonią we Wschodnim Sektorze Obrony

Dane techniczne:            Ki-44 I                       Ki-44 II                       Ki-44 III

Rok wprow. -                   1942                          1942                             prototyp

Ilość prod. -                      40                              1178                            1

Prędkość -                        580 km/h                    605 km/h                     608 km/h 

Masa -                              1944 kg                      2095 kg                       2100 kg 

Uzbrojenie -                      2x7,7 mm typ 89         4x12,7 mm Ho-103     4x20 mm Ho-5

                                         2x12,7mm Ho-103      lub 2x12,7 mm            lub 2x37 mm Ho-203 

                                                                            i 2x40 mm Ho-301      i 2x20 mm

Załoga -                            1                                 1                                 1   

Zasięg -                             1722 km                     1900 km                      -  

Napęd -                            14-cylindrowy             14-cylindrowy             18-cylindrowy

                                          Ha-41                        Ha-109                        Ha-145

Pułap -                               10 820 m                   10 000 m                      -

Wymiary -                         dł. 8,75 m                    8,75 m                         9,45 m  

                                         wys. 3,25 m                 2,90 m                         2,9 m

                                         rozp.skrz.9,45 m         9,45 m                         9,45 m  

                                         pow.nośna 15 m         15 m                           19 m